Przejście produktu leczniczego ze środowiska badań przedklinicznych do badań klinicznych prowadzonych na ludziach jest niezwykle trudnym i odpowiedzialnym momentem zarówno dla Sponsora badań, Ośrodka, jak i samych Pacjentów.

 

 

 

​

​

 

Pierwsze etapy badań fazy pierwszej

obejmują następujące badania:

1) FIH (First in Human) – pierwsze podanie u człowieka,

2) SAD (Single Ascending Dose) – eskalacja dawki pojedynczej,

3) MAD – (Multiple Ascending Dose) – badania z użyciem wielokrotnej dawki rosnącej, służą przede wszystkim: ocenie bezpieczeństwa i tolerancji, ustaleniu maksymalnej dawki tolerowanej (ang. maximum tolerated dose, MTD), ocenie ogólnych właściwości farmakokinetycznych (PK) i farmakodynamicznych (PD) w kontekście metabolizmu leku w organizmie człowieka i jego wpływu na tkanki i narządy.

 

Dawka leku

Początkowa dawka w badaniach FIH jest określana na podstawie wyników badań przedklinicznych, a następnie jest zwiększana w badaniach SAD i MAD, zgodnie z harmonogramami eskalacji, określonymi w wytycznych wydanych przez organy regulacyjne, oraz w zależności od uzyskanych wyników badań. Wybór kolejnej dawki wzrastającej jest uzależniony od tolerancji dawki poprzedniej, a w szczególności nasilenia objawów niepożądanych.

Podanie po raz pierwszy człowiekowi leku jest niezwykle trudnym momentem, wymagającym odpowiedzialnego przygotowania ze strony Badacza i Ośrodka. Pierwsze stosowane dawki są wprawdzie stosunkowo niskie (stosowany jest przelicznik dawki zwierzęcej na człowieka), ale nieznany jest dokładny mechanizm działania leku, dlatego też należy być przygotowanym na wszelkie okoliczności, w tym w szczególności na wstrząs anafilaktyczny (szczególnie przy badaniu pozajelitowym). Dla zapewnienia maksymalnego bezpieczeństwa uczestnikom tych badań (czy to zdrowych, czy chorych ludzi) konieczne jest spełnienie szeregu wymogów, co nie jest możliwe w każdym Ośrodku badawczym czy oddziale szpitalnym.

 

Personel medyczny

Profesjonalnie wyszkolony personel medyczny, obejmujący: lekarza anestezjologa (specjalistę intensywnej terapii), Badacza mającego wieloletnie doświadczenie w prowadzeniu badań klinicznych faz I, pielęgniarkę z doświadczeniem w działaniach medycznych w stanach nagłych (podawanie leków ratujących i podtrzymujących życie, reanimacja, defibrylacja, kardiowersja, sztuczna wentylacja, przetaczanie krwi i płynów itp.), jest niezbędny przy podaniu leku w badaniach typu FIH, SAD czy MAD. Taki zespół „dla jednego pacjenta” powinien się składać min z trzech osób: Badacza, lekarza anestezjologa, pielęgniarki oraz dodatkowo musi być możliwość zasięgnięcia szybkiej opinii specjalistycznej w dziedzinie, w której badany lek w przyszłości będzie stosowany, np. psychiatry, jeśli jest to lek przeciwdepresyjny lub neuroleptyczny, kardiologa, jeśli to lek o działaniu nasercowych lub antyarytmicznym, przeciwzatorowym itp.

Cały zespół badawczy musi nie tylko umieć profesjonalnie wykonać czynności ratujące i podtrzymujące życie, ale powinien też dobrze znać potencjalny mechanizm działania leku i umieć rozpoznać lub przewidzieć specyficzne dla badanego leku objawy kliniczne, np. zaburzenia jakościowe świadomości przy lekach psychiatrycznych czy zaburzenia krążenia przy stosowaniu leków kardiologicznych.

 

Obserwacja Pacjenta

Bezpośrednio po podaniu leku cały zespół powinien ze szczególną wnikliwością obserwować wszelkie pojawiające się objawy, jest to unikatowa sytuacja, w której przy badaniach FIH po raz pierwszy podany jest produkt, o którym nie wiemy, jak będzie działał u człowieka. Taki schemat już się nigdy więcej nie powtórzy. Obserwacja kliniczna jest więc podstawą do jakiegokolwiek wnioskowania i jest w tych badaniach bezcenna. Stąd obserwacja Pacjenta w pierwszych godzinach po podaniu leku musi być jak najbardziej wnikliwa, tak aby można dostrzec nawet minimalne zmiany i wyciągnąć wnioski przed zastosowaniem kolejnej dawki.Personel medyczny musi przechodzić co najmniej raz w roku szkolenie teoretyczne i praktyczne z zaawansowanych procedur postępowania w stanach zagrożenia zdrowia lub życia (tak aby mieć gotowe algorytmy postępowania w takich sytuacjach, nie tylko w ogóle, ale aby umieć je zastosować w konkretnych warunkach badania klinicznego w danym Ośrodku).

 

Wyposażenie Ośrodka

Kolejnym ważnym elementem, zapewniającym bezpieczeństwo tego typu badań, jest odpowiednie wyposażenie Ośrodka – dostęp do profesjonalnie wyposażonego oddziału, w którym możliwe jest przeprowadzenie procedur reanimacyjnych (jako minimum powinno być zabezpieczenie w: kardiomonitor z możliwością pomiaru nieinwazyjnego ciśnienia tętniczego krwi, tętna, pulsoksymetrii, respirator, defibrylator, tlen, próżnię, pompę infuzyjną, łóżko z dostępem ze wszystkich stron itp.).

Oddział taki powinien znajdować się w szpitalu najlepiej wieloprofilowym z bezwzględnym dostępem do oddziału intensywnego nadzoru medycznego oraz innych oddziałów specjalistycznych, w których możliwe jest leczenie różnych stanów chorobowych. Jeśli ten ostatni warunek nie jest możliwy do spełnienia, to Ośrodek badań powinien zagwarantować szybki dostęp do szpitala wielospecjalistycznego lub kilku szpitali specjalistycznych.

Ośrodek musi też mieć możliwość wykonania badań laboratoryjnych oraz badań dodatkowych (np. obrazowych RTG klatki piersiowej, tomografii, rezonansu magnetycznego, USG itp.) W razie ryzyka wystąpienia większej ilości nagłych zdarzeń zagrażających życiu, w badaniu należy zabezpieczyć co najmniej dwa stanowiska do reanimacji i z możliwością monitorowania stanu uczestnika. Ogromne ważnym elementem zwiększającym bezpieczeństwo jest posiadanie i stosowanie przez Ośrodek standardowych procedur postępowania (SOP), opisujących najważniejsze czynności medyczne, organizacyjne i administracyjne w stosunku do Pacjenta. Ich stosowanie umożliwia minimalizację ryzyka (np. regularne kontrole sprzętu medycznego oraz każdorazowo przed rozpoczęciem dawkowania). Prawidłowo poinformowany Uczestnik, świadomy wymogów i zagrożeń, jest sprzymierzeńcem Badacza i pomaga w minimalizacji ryzyka uczestnictwa w badaniu. Badania faz wczesnych, w tym w szczególności FIH, SAD i MAD, są jednymi z najtrudniejszych i najbardziej odpowiedzialnych dla Badacza i Ośrodka badań. Przygotowanie do prowadzenia takich badań wymaga wieloletniej praktyki i szerokiej wiedzy, stąd badania takie wykonywane są w specjalistycznych Ośrodkach.

 

                                                                                                                                                        

 

                                                                                                                             Autor: 
                                                                                                       dr n. med. Katarzyna Jarus-Dziedzic

​

​

​